Hoe verloopt de vervelling bij reptielen?
Het huidweefsel van het reptiel speelt een bijzonder belangrijke rol: het beschermt tegen aanvallen van buitenaf, schaafwonden, uitdroging en UV-stralen, speelt een rol in het sociale gedrag, maakt de synthese van vitamine D mogelijk.... Vervelling is een onderdeel van de regeneratieprocessen van dit huidweefsel. Tijdens de vervelling vernieuwt het reptiel het oppervlakkige deel: de epidermis.
De verschillende soorten vervelling
Vervelling gebeurt op verschillende manieren afhankelijk van de soort reptiel. Sauriërs (hagedissen) verliezen hun oude huid in grote platen die ze mogelijk opeten om van de aminozuren die ze bevatten te profiteren. Ophidiërs (slangen) vervellen in één keer, terwijl cheloniërs (schildpadden) op een zeer discrete manier vervellen, door kleine stukken huid op een intermitterende manier te verliezen
Het proces van vervelling
De epidermis van reptielen bestaat uit drie lagen keratine (een zeer resistente proteïne) die door de kiemlaag worden afgescheiden. De meest externe laag van keratine (ß-keratine) is ook de dunste en meest resistente, terwijl de meest interne (α-keratine) zeer elastisch is, wat de bewegingen mogelijk maakt. Voordat de vervelling begint, synthetiseert het reptiel nieuwe lagen keratine onder de oude. Vervolgens worden enzymen afgescheiden die de oude "huid" (ook wel "exuvie" genoemd) van de nieuwe losmaken. Dit hele voorbereidingsproces duurt ongeveer twee weken bij slangen en hagedissen.
Gedurende deze periode zijn slangen kalmer, hun kleur wordt dof en hun huid ondoorzichtig. Deze ondoorzichtigheid betreft ook de transparante schub die hun ogen bedekt, wat hun zicht belemmert. Het is dan begrijpelijk dat een slang, bijna blind, lichtelijk veranderd gedrag vertoont (agressie, apathie...). Gedurende deze periode wordt het afgeraden om uw slang te hanteren, omdat dit kleine scheurtjes in de exuvie kan veroorzaken, het fragmenteren en verhinderen dat de slang normaal vervelt, dat wil zeggen in één keer. Dan volgt het moment waarop de slang daadwerkelijk de oude lagen van zijn epidermis afwerpt, wat slechts enkele minuten tot hooguit een paar uur duurt. Meteen daarna is de huid glanzend en de kleuren zijn levendig.
Let op: tijdens de vervelling is de permeabiliteit van de huid verhoogd. Het is daarom belangrijk om elke antiparasitaire behandeling gedurende deze periode te vermijden.
Hoe vaak vindt vervelling plaats?
Problemen met de vervelling zijn gemakkelijk te herkennen bij slangen (wanneer deze bijvoorbeeld niet in één keer vervellen). Echter, bij sauriërs, die in fragmenten vervellen, zijn ze soms moeilijk te detecteren. Er zijn verschillende vervellingsgerelateerde stoornissen.
1) Dysecdysis
In de meeste gevallen stopt de vervelling. Dit noemt men "dysecdysis". Dit probleem komt vrij vaak voor bij hagedissen en slangen, maar is zeldzamer bij schildpadden.
Dysecdysis manifesteert zich door het aanhouden van de exuvie op het reptiel (droge, ondoorzichtige, verkreukelde huid) of door het aanhouden van de "pre-corneale bril", dat wil zeggen de transparante membraan die het hoornvlies bedekt, die samen met de rest van de exuvie zou moeten verdwijnen. Dit kan dermatitis, jeuk en conjunctivitis veroorzaken. Maar het kan ook ernstiger zijn, vooral als stukjes exuvie aanhouden op uiteinden zoals vingers of de basis van de staart; deze kunnen de bloedsomloop belemmeren, leiden tot drooggangreen en tot amputatie. Het is daarom belangrijk om snel in te grijpen.
Overvloedige sproeien met warm water of een bad van 30°C onder toezicht gedurende één of twee uur, gevolgd door een voorzichtige verwijdering van de flarden met een pincet, kan dan helpen het reptiel te ontdoen van de aanhoudende exuvie. Controleer regelmatig de temperatuur van het badwater, dat vooral als de container niet diep is, snel kan dalen. U kunt het reptiel ook in een vochtige en warme handdoek wikkelen. [1]Bij hagedissen, vergeet niet om goed te controleren dat er geen stukjes exuvie aan de vingers blijven zitten. Zo ja, dan kunt u deze na een bad verwijderen door bijvoorbeeld met een vochtige wattenstaafje te wrijven.
Het is het beste om niet aan de pre-corneale bril te komen, vanwege het risico op corneale schade als u aan de schubben trekt terwijl ze nog niet klaar zijn om los te laten. Beperk u tot irrigatie en vraag advies aan uw dierenarts als ze desondanks aanhouden.
De oorzaken van dysecdysis zijn zeer gevarieerd. Meestal is het gerelateerd aan een slechte algemene conditie of aan ongeschikte onderhoudscondities.
-des oorzaken vanuit het milieu
De eerst is een te lage luchtvochtigheid in het terrarium, wat leidt tot uitdroging van de exuvie en vervolgens het reptiel zelf. Een te lage temperatuur kan ook dergelijke stoornissen veroorzaken. Het is essentieel om uw terrarium uit te rusten met een hygrometer en een thermometer en deze parameters dagelijks te controleren. Als de luchtvochtigheid te laag is, plaats een bakje water in het terrarium, onder de verwarmingslamp. Het is mogelijk om de luchtvochtigheid in uw terrarium licht te verhogen vóór de vervelling, ter preventie. Tot slot kan de exuvie aanhouden als het reptiel geen ruwe steunen in het terrarium heeft om tegen te wrijven (rotsen, stenen). In feite beginnen slangen hun vervelling door tegen een ruw object te wrijven om een rand van de exuvie bij hun lippen los te maken, en dan draaien ze het om zoals een vinger van een handschoen.
Zodra de milieu-parameters zijn herzien en als het probleem aanhoudt moet men een medische oorzaak overwegen.
-medische oorzaken
Huidproblemen (dermatitis) gerelateerd aan bacteriën of schimmels, kunnen de vervelling hinderen net als parasieten. Deze zijn zeer gebruikelijk bij reptielen, zowel in het wild als in gevangenschap. Bij ophidiërs gaat het vooral om Ophyonyssus natricis, een zeer mobiele rode en zwarte parasiet van ongeveer 1 millimeter lang [2]. Het aanbrengen van antiparasitaire producten tussen de vervellingen maakt het mogelijk om ervan af te komen. Vraag advies aan uw dierenarts.
Brandwonden of littekens kunnen ook hechtingszones vormen en de exuvie vasthouden.
Tot slot bevordert een gebrek aan proteïnen of vitaminen (voornamelijk vitamine A) als gevolg van ondervoeding of een ongeschikt dieet dysecdysis, omdat het reptiel niet de energie heeft die nodig is om correct te vervellen.
2) Overmatige vervellingen
In zeldzamere gevallen heeft men te maken met overmatige vervellingen. In dat geval zijn de vervellingen extreem dicht op elkaar, bijvoorbeeld elke 15 dagen voor een slang. Het kan dan gebeuren dat de slang stopt met eten. De vervelling wordt gereguleerd door de schildklierhormonen. Het ontbreken van een nycthemerale ritme (variaties in licht en temperatuur die de afwisseling dag/nacht simuleren) kan de ontwikkeling vanhyperthyreoïdie bevorderen. Men observeert dan overmatige vervellingen bij slangen, met een aanhoudende corneale bril.
De prognose is dan vrij somber. Er is geen echt effectieve behandeling, het enige wat je kunt doen is een cyclische variatie van licht en temperatuur herstellen.
Andere oorzaken van te frequente vervellingen zijn milieugerelateerd: het gaat om extreme temperaturen en luchtvochtigheden.
Pauline Denoeux
[1] SAINT-RAYMOND MOYNAT D., De huidziektes van reptielen, Thesis voor de verkrijging van de staat van dierenarts, Alfort 2008, 148p.
[2]MORAILLON R. et al, Therapeutisch Woordenboek voor honden, katten en NAC, 7ème editie, Elsevier Masson 2010, 909p.
