Hoe verloopt de voortplanting bij vogels?
Geslachtsbepaling en voortplanting van vogels
Veel particulieren houden vogels in Frankrijk, soms met de wens om nakomelingen te krijgen. Het is daarom nuttig om enige informatie te kennen over het geslacht bepalen van uw vogels en over het beheer van de voortplanting van deze gevederde dieren.
In tegenstelling tot onze huiscarnivoren (hond, kat, fret) bij wie het relatief gemakkelijk is om een mannetje van een vrouwtje te onderscheiden omdat de geslachtsorganen extern en zichtbaar zijn, is het kennen van het geslacht van uw vogels niet altijd eenvoudig. De externe geslachtsorganen van vogels worden gerepresenteerd door cloaca's, wat geen onderscheid tussen mannetje/vrouwtje toelaat. Echter, net als bij zoogdieren, zijn de interne geslachtsorganen (niet zichtbaar) verschillend per geslacht.
Afbeelding afkomstig van https://users.skynet.be/perroquet/perroquets/anatomie/anatomie.htm
Hoe sex je een volièrevogel?
Het sexen is onmisbaar voor kwekers om koppels te vormen, maar ook voor voortplantingsprogramma's, voor herintroductie, voor eigenaars die een gepaste naam willen kiezen voor hun pensionaire, en tot slot voor dierenartsen bij geslachtsgerelateerde ziekten.
Voor sommige vogelsoorten is het sexen eenvoudiger omdat bepaalde fysieke aspecten van de vogel visueel verschillend zijn tussen het mannetje en het vrouwtje: we spreken over dimorfe soorten. Als voor de hand liggend voorbeeld kunnen we de kip en de haan noemen.
De verschillen kunnen betrekking hebben op:
- Het verenkleed (voorbeeld van sommige papegaaien zoals de Eclectus).
- De kleur van de iris bij Kaketoes.
- De grootte/vorm/kleur van de snavel of de waslaag voor de grasparkietjes in het bijzonder (blauwe waslaag voor mannetjes en bruin voor vrouwtjes).
- Of andere fysieke kenmerken zoals de grootte, de aanwezigheid van specifieke uitsteeksels (zoals de ontwikkelde kam van de haan).
Echter, deze criteria zijn niet altijd betrouwbaar vanwege de domesticatie van vogels die fysieke veranderingen heeft veroorzaakt. Bovendien komen deze geslachtskenmerken vaak pas laat tot uiting. Tot slot behoort een groot deel van de vogels in gevangenschap tot de zogenaamde monomorfe soorten: er is geen fysiek verschil tussen mannetjes en vrouwtjes (voorbeeld van de Gabonpapegaai).
Ook gedrag kan informatie geven over het geslacht van de vogel als men een beetje observator is: het mannetje is degene die bovenop het vrouwtje zit; het gezang van het mannetje is anders...
Je hebt dus minimaal 2 vogels nodig om zulk gedrag te kunnen observeren. Maar dit is niet 100% betrouwbaar omdat het kan voorkomen dat vogels van hetzelfde geslacht onderling paren als er geen soortgenoten van het andere geslacht zijn.
Andere methoden voor het sexen zijn dus opgezet om vogels nauwkeuriger en eerder te kunnen sexen.
- Chromosoomtechniek
Vogels hebben verschillende geslachtschromosomen tussen het mannetje en het vrouwtje (zoals bij Zoogdieren). Zo draagt het vrouwtje een Z-chromosoom en een W-chromosoom terwijl het mannetje twee Z-chromosomen draagt.
Om de chromosomen te identificeren, is het noodzakelijk om cellen van de vogel in cultuur te brengen, hetzij afkomstig van zijn bloed, hetzij afkomstig van zijn veren. Deze methode wordt vandaag de dag nauwelijks nog gebruikt omdat het ingewikkeld is.
- Endoscopietechniek
Deze techniek is gebaseerd op het gebruik van een micro-camera die in de vogel wordt ingebracht via de zijde om de interne geslachtsorganen te visualiseren. Deze methode is snel en precies maar vereist algemene anesthesie en een kleine chirurgie wat stress kan veroorzaken voor het dier. Bovendien is het niet altijd uitvoerbaar op jonge dieren.
Het wordt daarom tegenwoordig vaak uitgevoerd wanneer het noodzakelijk is om andere interne organen te visualiseren bij bepaalde ziekten.
- DNA-techniek
Dit is de meest gangbare en recentste methode vandaag de dag. Het is gebaseerd op genetische tests die genen blootleggen die verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes. Om deze test uit te voeren, moet je ofwel een paar druppels bloed van de vogel nemen, ofwel een paar veren van de staart of de buik knippen (minder traumatisch en eenvoudiger) of de eierschaal van het pasgeboren kuiken verkrijgen. Vervolgens worden deze monsters naar een laboratorium gestuurd dat de noodzakelijke analyses uitvoert en binnen een paar dagen een antwoord geeft over het geslacht.
Deze techniek kan op elke leeftijd worden uitgevoerd, zelfs als het om een kuiken gaat en is mogelijk voor alle vogelsoorten.
De voortplanting bij huishoudelijke vogels
Er zijn veel verschillende soorten huishoudelijke vogels, elk met eigen voortplantingskenmerken. Over het algemeen volgen vogels dezelfde stadia tijdens de voortplanting.
Het vormen van een paar
Het plaatsen van een mannetje bij een vrouwtje is geen garantie voor het succesvol vormen van een paar. Het is namelijk noodzakelijk dat er een goede verstandhouding is tussen de partners. Sommige vogels, zoals papegaaien, zijn kieskeurig in hun partnerkeuze en het is vaak noodzakelijk hen meerdere partners te presenteren. Wanneer men twee vogels van het tegenovergestelde geslacht samenbrengt om een paar te vormen, moet men waakzaam zijn en leren de tekenen van onenigheid te herkennen: een voortdurende achtervolging van de een door de ander, constant geschreeuw, pikken, verwonding. Deze gedragingen kunnen normaal zijn bij de komst van een nieuwe soortgenoot, maar mogen niet langdurig aanhouden. Als dit wel het geval is, is het beter om een nieuwe partner te introduceren.
Daarentegen, is het belangrijk om de tekenen van een goede verstandhouding tussen twee vogels die mogelijk een paar kunnen vormen te herkennen: wederzijdse verzorging, het delen van voedsel, zingen, parades en hofmakerij van het mannetje, zij aan zij rusten...
De paring
De voortplantingsperioden zijn afhankelijk van vele parameters zoals de lengte van de dag, de temperatuur, het voedsel, de aanwezigheid van soortgenoten van het tegenovergestelde geslacht... De paartijd vindt gewoonlijk plaats in het voorjaar en de zomer.
De paring verloopt in verschillende fasen. Er kan een balts plaatsvinden waarmee het mannetje het vrouwtje probeert te verleiden met gezang of bijzondere houdingen.
Wanneer het vrouwtje ontvankelijk is, klimt het mannetje op het vrouwtje en brengt zijn cloaca in contact met de cloaca van het vrouwtje om de spermacellen door te laten die de eicel zullen bevruchten.
Voorbeeld van paring tussen de kip en de haan
Het nest of broedblok
De overgrote meerderheid van exotische huisvogels heeft de aanwezigheid van een nest nodig, zodat het vrouwtje haar eieren kan leggen. Het nest moet groot genoeg zijn om zowel het mannetje als het vrouwtje te kunnen herbergen.
Het leggen van eieren
Het vrouwtje legt een variabel aantal eieren, afhankelijk van de soort (over het algemeen tussen de 2 en 8). Vervolgens broedt zij haar eieren uit gedurende 10 tot 30 dagen afhankelijk van de soort, en komt zij slechts zelden uit het nest, alleen om te eten of haar behoeften te doen. Soms kan het mannetje het vrouwtje vervangen en voor een bepaalde tijd de eieren broeden.
Het uitkomen
Het uitkomen vindt plaats aan het einde van de broedperiode, die varieert naargelang de vogelsoort. Het kuiken beweegt in zijn ei en slaagt erin het te breken om eruit te komen. Meestal helpt de moeder de kuikens uit te komen.
Het grootbrengen van de kuikens
In tegenstelling tot kuikens of eendjes, worden volièrevogels geboren als kuikens die niet in staat zijn om voor zichzelf te zorgen. De ouders moeten hen dus voeden: men zegt dat zij het voedsel aanreiken. Het is belangrijk om de ouders tijdens deze periode geschikt en rijk voedsel te geven voor een goede groei van het kuiken. Dan komt het spenen, wanneer het kuiken zelfstandig kan eten.
Concluderend, de geslachtsbepaling is vaak een essentiële stap als men wil beginnen met de voortplanting van vogels. De nieuwe methoden gebaseerd op DNA zijn snel, betrouwbaar en beschikbaar tegen een redelijke prijs.
De voortplanting van vogels in gevangenschap is niet altijd eenvoudig. Het is noodzakelijk om de bijzonderheden van de vogelsoort die men heeft goed te kennen om de voldoening te kunnen hebben van het zien uitkomen van kleine kuikens.
